“Aan dertig jaar radiogeschiedenis is nu een einde gekomen. Maar onthoudt één ding: radiolegende Keizerstad FM zal in vele harten blijven bestaan.” Met deze woorden kwam op donderdag 15 september een einde aan de roemruchte bestaansgeschiedenis van dit Nijmeegse radiostation. “We waren pioniers”, zegt directeur Ignas Kuppens.
In de studio van Keizerstad FM in het Gelderse Elst is het vandaag, 15 september 2011, een komen en gaan van (oud-) medewerkers. Nieuwslezers, technici en presentatoren, bijna iedereen die ooit iets met het station te maken heeft gehad is aanwezig. De klok tikt langzaam weg: nog iets meer dan een uur en Keizerstad FM is verleden tijd. Ondertussen worden er anekdotes verteld, af en toe wordt er een traan weggepinkt, maar bovenal: er wordt veel gelachen.
Met betraande ogen van de pret vertelt een medewerker het verhaal over de rode Porsche: “Het concurrerende radiostation gaf op een gegeven moment een gloednieuwe Opel Corsa weg. Je begrijpt: het was het gesprek van de dag in Nijmegen, dus wij móesten met iets beters komen. ‘Zij een Opel, wij een Porsche!’, riepen we. Zo gezegd, zo gedaan. De luistercijfers schoten omhoog. Niemand praatte nog over die Opel, iedereen wilde die rode Porsche winnen. Maar wat men niet wist, en wat pas bij de prijsuitreiking duidelijk werd, was dat het om een speelgoedautootje ging. De mensen waren geshockt, maar wij hadden de tijd van ons leven.”
Piratenzender
Keizerstad FM begon bijna dertig jaar geleden als piratenzender. In 1982 kregen twee jongens het idee om een eigen radiostation op te richten. Huidig directeur Ignas Kuppens, tevens een van de oprichters, leg uit: “We wilden gewoon goede muziek draaien. De reguliere stations voldeden niet aan onze behoefte. Je had toen bijvoorbeeld de Muzikale Fruitmand van de Evangelische Omroep. Ver-schrik-ke-lijk, wat een slechte muziek. Dat motiveerde ons om een eigen zender te beginnen.”
Alles moest illegaal; zelf radio maken op een FM-frequentie was verboden. Vanuit een flatje aan de Lankforst in Nijmegen werd begonnen met uitzenden. Via een antenne op het dak werd er vanuit een appartement op de zevende etage popmuziek de ether in geslingerd. Eerst alleen in de weekenden, niet veel later 24 uur per dag. In de woonkamer was de studio gevestigd, in de liftruimte zat de zender verstopt.
“Een mooie tijd”, zegt deejay Balthazar van Puffelen, die vele jaren werkzaam is geweest bij Keizerstad. Hij vertelt over het kat- en muisspel dat ze speelden met de politie. “De politie heeft in een paar jaar tijd negentig keer onze zender en antenne vernietigd. Na een tijdje vonden we het zo normaal dat de politie onze spullen in beslag kwam nemen, dat we koffie en gebak gingen halen. Gewoon, om het onszelf zo aangenaam mogelijk te maken.”
De deejays van Keizerstad probeerden de politie te misleiden, om zo de schade te beperken. Van Puffelen weet nog hoe ze probeerden om de studio van de zender los te koppelen, zodat de politie de studio wettelijk gezien niet in beslag mocht nemen: “We hadden twee deurbellen: één voor de werknemers en één voor het andere volk, en meestal was dat de politie. Ging de tweede bel, dan trokken we snel aan een kabel, waardoor de geluidsdraad losgekoppeld werd van de zender. Zo konden de agenten niet bewijzen dat de studio iets met die zender te maken had en hadden ze het recht niet om de studioapparatuur in beslag te nemen. Met een onschuldige blik vroegen we onszelf hardop af: ‘zit daar een zender dan?’
Stilte op de zender was taboe. “Ik had een toeter onder mijn bed die mij waarschuwde als de zender stilviel”, vertelt Kuppens enigszins gegeneerd. De toeter was verbonden met een kastje dat stilte detecteerde op de zender. Soms werd de antenne ’s nachts door de politie van het dak gehaald zonder dat de dienstdoende deejay dat doorhad. Kuppens: “Als de antenne dan weer eens werd weggehaald door de politie, wat zo eens in de zes weken gebeurde, dan vernam ik dat door middel van mijn toeter. Dat ding ging keihard af, je schrok je kapot. Dan was het: jas aan, dak op en weer verder. We waren eigenlijk altijd al binnen een paar uur alweer in de ether.”
Professionele pionier
“Het waren eigenlijk de eerste piraten die zich professionaliseerden”, zegt Peter Berendsen, directeur van de regionale radiozender Optimaal FM. Hij zag de zender destijds als lichtend voorbeeld, en, terugkijkend, als pionier. “Directie en commercie waren vanaf het begin al gescheiden. Dat zag je bij geen enkele andere piratenzender. De zender had daarnaast een groot bereik, was horizontaal geprogrammeerd en was continu te beluisteren. Het was een uniek station, het was een unieke samenwerking van mensen. Het waren pioniers.”
“We waren in zekere zin wel vooruitstrevend, ja”, beaamt Kuppens. Keizerstad was in 1988 bijvoorbeeld het eerste station dat met programma Selector (een programma dat de playlist samenstelt) ging werken. Tegenwoordig wordt dit programma bij bijna alle radiostations in Nederland gebruikt. “We begonnen met het programma op een MS-DOS. Dat had onze programmaleider Hans van der Valk geregeld. Het beeldscherm was gevuld met enkel sterretjes en streepjes. Alleen met heel veel fantasie kon je zien dat het een playlist was.”
Niet alleen op technisch gebied was het radiostation innovatief. Ook wat betreft het creatieve vlak hebben ze niet stil gezeten. “We deden veel dingen die nog nooit op de radio waren vertoond. Mensen die zonder voorgesprek rechtstreeks telefonisch in de uitzending kwamen, bijvoorbeeld. Maar ook bedachten we allerhande radiospelletjes, gingen als een van de eersten aan de slag met het fenomeen personalityshow, enzovoort. Veel van onze ideeën heb ik later teruggezien bij andere radiostations, ook landelijke.”
Populair
De populariteit van Keizerstad FM was erg groot. Volgens luisteronderzoeken uit de jaren tachtig zat het marktaandeel van de zender in de gebieden rond Arnhem en Nijmegen tegen de twaalf tot vijftien procent en hadden ze een luisterdichtheid van vijf procent. Ongekend hoge cijfers voor een regionale zender. Toch waren ze bij Keizerstad niet bijzonder ingenomen met deze cijfers. Kuppens: “Nu zou je er een gat voor in de lucht springen, maar toen dachten we: het zal er wel bij horen. We hadden geen benul.”
Hendrik van Nellestijn, in de beginperiode het creatieve brein van het station, presenteerde in de eerste jaren dat de zender in de ether was een avondprogramma. Hij kan zich nog goed herinneren welk effect de bekendheid van het station had op zijn leven. “Op een gegeven moment werd ik constant gebeld door ene Cynthia”, zegt hij met zijn kernmerkende, donkerbruine stem. “Ze bleek een dame van lichte zeden en deed mij allerlei oneerbare voorstellen die ik hier niet zal herhalen. Na een tijdje begon ik er genoeg van te krijgen en besloot haar samen met een collega op te zoeken.”
Van Nellestijn vervolgt: “Mijn collega, laten we hem André noemen, en ik reden op een zondagavond naar de club waar ze werkte, Club Coco. We liepen naar binnen en ik vroeg de uitbater of hij me naar Cynthia kon brengen. ‘Maar natuurlijk, meneer’, zei hij. Even later zat ik bij haar aan tafel in de centrale ruimte. Ik keek haar doordringend aan en zei ernstig: ‘Jij kreunt voor geld, ik praat voor geld, en allebei menen we er niets van.’ De boodschap was duidelijk; ze heeft me daarna nooit meer gebeld.” Ironisch: “Tja, soms is roem erg vervelend.”
Publiek en commercieel
In 1989 nam Keizerstad FM afscheid van haar bestaan als piratenzender en werd een publieke, regionale omroep. Het duurde tot 1993 voordat publieke radiozenders reclame mochten uitzenden. “Het is ondoenlijk om een zender zonder reclame-inkomsten in de lucht te houden”, zegt directeur Kuppens. Al snel werd besloten om een wekelijks huis-aan-huisblad in het leven te roepen: Keizerstad Nieuwsblad. In dit blad, dat onder 15.000 huishoudens gratis werd verspreidt, stonden veel advertenties. “Dat was onze belangrijkste inkomstenbron, daar werd de basis van onze omroep van betaald. Daarnaast werkten er tientallen vrijwilligers bij ons.”
De functie van publieke omroep kon Keizerstad na een decennium in deze vorm bestaan te hebben niet meer bekoren. De overheid stelde bepaalde normen aan publieke zenders waaraan Keizerstad niet meer wilde voldoen. De helft van de zendtijd moest informatief zijn, om maar een voorbeeld te noemen. De luisteraar zat hier volgens Kuppens niet meer op te wachten, waarop de directie in 1999 besloot om non-stop muziek te gaan draaien.
“Ze zijn door deze beslissing het contact met de luisteraar verloren. Ze hadden dit nooit moeten doen”, zegt Peter Berendsen van Optimaal FM. “Keizerstad was een station waarnaar je luisterde omdat ze spraakmakende radio maakten. Er gebeurde altijd wel iets tijdens de uitzending. Totdat ze in 1999 de koers van Sky Radio zijn gaan volgen. De doodsteek, vind ik. Indertijd was Sky één van de best beluisterde radiostations van Nederland, dus een heel rare keuze was het niet. Toch vind ik ze door deze beslissing hun identiteit zijn verloren. Ontzettend jammer.”
Finale
Na twaalf jaar non-stop te hebben gedraaid is het definitieve einde van Keizerstad nu echt in zicht. Over de reden is men duidelijk: de koek is op. Kuppens: “De jaren gaan tellen. Dertig jaar actief radio maken gaat je niet in de koude kleren zitten. Financieel staan we er prima voor, daar ligt het niet aan. We hebben er nog over gedacht om de naam te behouden en het over een heel andere boeg te gooien, maar uiteindelijk bleek dat niet haalbaar en was er geen animo voor bij andere partijen.” De zender stopt vanwege persoonlijke redenen waarover hij niet veel wil vertellen. “Onze gezondheid staat voorop.” De vier frequenties blijven in bezit van de moedermaatschappij, de Oostelijke Media Groep. RadioNL en Radio Oranje Nationaal zullen de programmering voor hun rekening nemen.
De sfeer in de studio is inmiddels verre van ontspannen. De laatste minuut van Keizerstad tikt weg op de klok. De euthanasie is aanstaande, de pil van Drion is geslikt. De koptelefoons worden voor de laatste keer opgezet, de laatste woorden worden gesproken. Met een brok in zijn keel kondigt deejay Freek Mulder voor de laatste keer af: “Aan dertig jaar radiogeschiedenis is nu een einde gekomen. Maar onthoudt één ding: radiolegende Keizerstad FM zal in vele harten blijven bestaan.” Snikkend wordt de allerlaatste plaat ingestart: Ik ga met je mee van Ray Klaassen, met een speciaal voor de gelegenheid aangepaste tekst:
‘het is voorbij
maar nog niet afgelopen
als een oneindig begin
de keizer heeft volwaardig afscheid genomen
een eeuwig blijvende herinnering’
De aanwezigen vliegen elkaar om de nek. Huilend. De digitale klokt tikt af, nog maar vijftien seconden. Het nieuws van zes uur wacht op niemand, ook niet op een stervende legende. “Het is mooi geweest”, zegt een emotionele Kuppens, die de zender als zijn levenswerk ziet. “Aan al het goede komt een eind, dus ook aan Keizerstad.” De klokt tikt de laatste seconde weg en veranderd in een zwart vlak, met in het midden zes rode nullen. Het is over, de zender is stil. En helaas, geen toeter te bekennen.
Nick Muller 