Volgens Goodreads heb ik dit jaar 131 boeken gelezen en geluisterd. In dit eindejaarslijstje zet ik de hoogtepunten in willekeurige volgorde op een rij.
Eerdere jaren schreef ik bij de eerste drie boeken een korte recensie, maar daar heb ik dit jaar helaas geen tijd voor. Daarom een paar algemene opmerkingen.
De literatuur bevindt zich in een diep dal. Kijk naar de Bestseller 60 van deze week en zie dat Nederlandse fictie nagenoeg is verdwenen. In de toptien staat onder meer het kinderboek Het pretpark van YouTubers Rutger Vink en Thomas van Grinsven, Mindf*ck Challenges van Victor Mids en Oscar Verpoort en Ajax in crisis van Menno de Galan. De eerste Nederlandse fictietitel – een van de zeven – staat pas op plek 13: Nirwana van Tommy Wieringa. De literatuur is inmiddels vaker dood verklaard dan God, maar de schrale vertegenwoordiging in deze lijst stemt droevig.
Ik ga niet delibereren over de oorzaken van deze Werdegang: de ontlezing, de opkomst van streamingdiensten, games en sociale media – het zal er allemaal mee te maken hebben. Misschien is het boek ook wel een hopeloos verouderd medium en kan Het Woord niet op tegen Het Beeld en Het Dagelijkse Gepruttel Van Marcel Van Roosmalen. Ik wil alleen wel iets opmerken over Nederlandse fictie in het algemeen.
Ik merk dat ik, hoewel ik bij wil houden wat er verschijnt, steeds minder graag werk van generatiegenoten lees. Ik heb soms na drie pagina’s al het idee: dit heb ik al eens gelezen, terwijl het zijn of haar of diens debuut is. Özcan Akyol verwoordde het een paar jaar geleden heel treffend. Hij zei: ‘De jonge schrijvers die op dit moment op het literaire hoofdpodium staan, zijn een stel huismussen die allemaal hetzelfde riedeltje zingen, terwijl de jonge cabaretiers – kraaien, merels, bonte spechten – een veelvoud aan melodieën laten horen.’
Oud-uitgever Vic van de Reijt zei eerder dit jaar ook iets interessants over die eenstemmigheid. ‘Wat mij opvalt’, zei hij in een interview, ‘is dat niemand meer een kenmerkende stijl heeft. Het is allemaal braaf, voorgeprogrammeerd proza. Het gaat ook altijd over gevoelens: er is een trauma, er is een verbroken relatie, er is een moeilijke band met de ouders… Het oud-Hollandse binnenhuis regeert weer. Positieve uitzondering overigens: Tobi Lakmaker.’ Daar kan ik nog wel een paar namen aan toevoegen, waaronder Gijs Wilbrink, Jonah Falke, Kevin van Vliet en natuurlijk Lucas Rijneveld, maar hij heeft gelijk. De blik is te vaak naar binnen gericht en dat levert weinig interessante boeken op. Navelstaarproza waar je gapend doorheen bladert. (Humorloos vaak ook, dat is nog het ergste!)
Ik zal geen namen noemen, maar er zijn schrijvers tegen wie ik zou willen zeggen: ga eens naar buiten en ga in gesprek met mensen die er een compleet ander wereldbeeld op nahouden of in een werkelijkheid leven die de jouwe niet is. Daar word je een beter mens én een betere schrijver van. Diversiteit is belangrijk, ook in opvattingen, dus verzamel mensen om je heen met wie je het hartgrondig oneens bent. (Dat is trouwens een tip voor iedereen.) Betreed de wereld met een open blik en schrijf op wat je ziet, ook als de rest iets anders ziet. Lees boeken van schrijvers die er dubieuze opvattingen op nahouden in plaats van ze te cancelen, want daar steek je meer van op dan van schrijvers die herhalen wat jij toch al vindt. De wereld is een tranendal, maar er is ook een hoop waar je om kunt lachen, niet in de laatste plaats: jijzelf. Wanneer je jezelf niet kunt ironiseren, maak je jezelf bespottelijk, schreef ooit een wijze man. Lees verder af en toe iets van Joseph Roth, Gerard Reve of Vladimir Nabokov en je bent al een heel eind op weg om volgend jaar ook een felbegeerde vermelding in dit belangrijke, invloedrijke en door kenners hooggewaardeerde eindejaarslijstje te krijgen.
Aan de slag!
Nederlandse fictie
- Gijs Wilbrink – De beesten
- Merijn de Boer – Het Surinamedagboek
- Louis Couperus – Van oude mensen, de dingen, die voorbijgaan
- Tommy Wieringa – Caesarion
- Arnon Grunberg – Goede mannen
- Willem Elsschot – De verlossing
- Tessa de Loo – De stad in je hoofd
- Louis Couperus – De Stille Kracht
- Stéphanie Hoogenberk – We hebben het over je gehad
Vertaalde fictie
- Irvin D. Yalom – Nietzsches tranen
- Sándor Márai – Gloed
- Erich Maria Remarque – Van het westelijk front geen nieuws
- Patti Smith – Just Kids
- Franz Kafka – Het proces
- Stephen King – The Shining
- René Goscinny & Sempé – De kleine Nicolaas
- Johan Harstad – Buzz Aldrin, waar ben je gebleven
- Annie Ernaux – De jaren
Non-fictie
- Dirk De Wachter – Vertroostingen
- Vic van de Reijt – Elsschot: leven en werken van Alfons de Ridder
- Martin van Amerongen – Het matrassengraf. Heine’s sterfbed 1848 – 1856
- Jonah Falke – De geschiedenis van mijn sok
- Hannelore Grünberg-Klein – Zolang er nog tranen zijn
- Sylvester Hoogmoed – We zien wel
- Henk van Gelder – Brel in Nederland
- Jutta Chorus – Alma’s dochters
- Wendy Wauters – De geuren van de kathedraal. De overweldigende 16e eeuw in Antwerpen
Nick Muller 